Η Βυζαντινή Μουσική δεν είναι απλώς μουσική ή τέχνη

Συνέντευξη στον "Κόσμο του Επενδυτή", στον δημοσιογράφο Νίκο Ραλλη ( φύλλο 24/8/2013)

• Καθώς ο καιρός περνά, και οι κοινές συναυλίες πληθαίνουν, τι σκέψεις κάνεις σήμερα για τη συνεργασία σου με τον Βασίλη Τσαμπρόπουλο; Γιατί ταιριάξατε; Τι μαθαίνεις από αυτόν; 

---

Τη συνεργασία μου με τον Βασίλη Τσαμπρόπουλο τη χαρακτηρίζω ως δώρο του Θεού. Πρόκειται για έναν, όχι απλώς σπουδαίο, αλλά ιδιοφυή μουσικό, ο οποίος έχει την άνεση να κινείται από την κλασική ερμηνεία και δεξιοτεχνία έως τη διεύθυνση ορχήστρας και τη σύνθεση και από τη δυτική έως τη βυζαντινή μουσική. Στα χέρια του λοιπόν και στην ψυχή αυτού του μουσικού, η βυζαντινή μουσική έλαβε μία άλλη διάσταση. Κατάφερε το ακατόρθωτο. Μέσα από τα πεπερασμένα, ως προς την απόδοση των λεπτών μουσικών διαστημάτων, πλήκτρα, έδωσε χώρο στο βυζαντινό μέλος, ώστε ακόμα και οι κλίμακες της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής, οι οποίες δεν μπορούν εκ των πραγμάτων να αποδοθούν στο πιάνο, να νιώθεις ωστόσο ως ακροατής το χρώμα του ήχου τους, από την ατμόσφαιρα που το παίξιμό του δημιουργεί. 
Νομίζω ότι ταιριάξαμε καλλιτεχνικά γιατί ο ένας έδωσε στον άλλον κάτι από τον μουσικό του κόσμο αλλά κυρίως λογω της κοινής αισθητικής μας, για τη μουσική. 
Από τον Βασίλη Τσαμπρόπουλο μόνο να μαθαίνεις, ως μουσικός, μπορείς. Το σημαντικότερο που νομίζω πως έχω μάθει από εκείνον είναι η πειθαρχία και η ασκητική της μουσικής. Δυστυχώς, όλοι όσοι ασχολούμαστε με την παράδοση αλλά και τη βυζαντινή μουσική, εύκολα χρησιμοποιούμε τους όρους μαέστρος, διευθυντής ορχήστρας, διευθυντής χορωδίας κ.ο.κ. Όταν κάθεσαι όμως πλάι σε μουσικούς που έχουν πραγματικά αφιερώσει τη ζωή τους στην ασκητική της μουσικής, που απο τα 7 τους χρόνια έχουν λιώσει πάνω από ένα μουσικό όργανο ή από την τέχνη της καλλιέργειας της φωνής τους, μέσω του κλασικού τραγουδιού, αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό που εύκολα εμείς οι… "της Ανατολικής Μουσικής", υποτιμάμε συχνά ως "φραγκολεβαντίνικα" και "δυτικά ακούσματα" έξω από την ελληνική μας παιδεία, είναι, αν μη τι άλλο, μία μεγάλη αδικία και ίσως μία βολική υπεκφυγή. Καλώς ή κακώς, σε κάποιους χώρους μουσικής, όπως για παράδειγμα σε αυτόν της δυτικής κλασικής ερμηνείας και εκτέλεσης, τα κριτήρια παραμένουν ακόμα υψηλά, και δύσκολα οι πόρτες ανοίγουν για ημιμαθείς. Κάτι που δεν μπορείς να το αποφύγεις σε άλλα πεδία μουσικής, όπου μοιάζουν πιο "εύκολα" να τα προσεγγίσεις, χωρίς όμως να είναι πραγματικά. 

• Τι ακριβώς θα συμβεί στην Τήνο; (Εννοώ στη συναυλία σας, αλλά και γενικά στο Φεστιβάλ). Τι σημαίνει Τήνος για σένα;

Στην Τήνο εγκαινίαζεται ένας καινούριος σημαντικός θεσμός. Θα πραγματοποιήσουμε μία συναυλια αφιερωμένη στην Παναγία, με βυζαντινούς εκκλησιαστικούς ύμνους, τραγούδια παραδοσιακά, αλλά και κλασικές και νεότερες συνθέσεις, μέσα από την εμπνευσμένη μουσική αίσθηση του Βασίλη Τσαμπρόπουλου. Αυτή η συναυλία είναι η πρώτη του νεοσύστατου Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής του Ρ/Σ της Εκκλησίας της Ελλάδος, με καλλιτεχνικό υπεύθυνο τον Βασίλη, ο οποίος παρέχει ένα ιδιαίτερο κύρος στο γεγονός, λόγω της διεθνούς φήμης και καριέρας του και της παγκόσμιας αναγνωρισης του ως ένας απο τους πιο ταλαντούχους πιανίστες και μουσικούς της Ευρώπης. Πρόκειται για έναν θεσμό που έχει σκοπό να προσφέρει εξαιρετικά ιδιαίτερες εκδηλώσεις, όλες επικεντρωμένες στο θρησκευτικό μέλος των Ορθοδόξων λαών, ανά τον κόσμο και να καλύψει ένα μεγάλο κενό των Ελληνικών Μουσικών Πραγμάτων. Η θρησκευτική μουσική της Ελλάδας, η βυζαντινή εκκλησιαστική μας μουσική αλλά και η εν γένει δημοτική μας παράδοση που ανατράφηκε από αυτήν, είναι το χώμα μας από το οποίο ανθίζουμε και τρεφόμαστε μουσικά ως Έλληνες. Ίσως ήρθε η ώρα, στην εποχή της κρίσης, να διακρίνουμε την ήρα από το στάρι και να δώσουμε σημασία σε όσα πράγματι έχουν αξία και ζουν στην ψυχή μας, ανεξάρτητα από εποχές και γεγονότα. Στην Παναγία κάνουμε την αρχή, με τη συναυλία "Παρακαλώ Σε Παρθένε" στις 25 Αυγούστου, στα σκαλιά της Μεγαλόχαρης, ζητώντας Της να ευλογήσει τη συνέχεια.

• Πώς αισθάνεσαι που είσαι μοναδική γυναίκα ψάλτρια με τετοια αναγνωριση στην Ελλάδα σήμερα; Γιατί, και πώς, αγάπησες την εκκλησιαστική μουσική; Γιατί η βυζαντινή μουσική είναι σημαντική κι ενδιαφέρουσα για μας σήμερα; 

Η ψαλτική για 'μένα είναι μία φυσική μου πορεία. Οτιδήποτε ξεκινάς να μαθαίνεις και κυρίως να αγαπάς από μικρό παιδί, γίνεται κομμάτι της ψυχής σου. Ψάλλω στα αναλόγια εκκλησιών από 9 ετών, οπότε μπορείς να καταλάβεις τη σχέση μου μαζί της… Το ενδιαφέρον μίας μουσικής τέχνης που είναι αληθινή και όχι προϊόν εμπορικό, μίας χρήσης, όπως το ζούμε τα αρκετά τελευταία χρόνια, δεν έχει ανάγκη αλλά ούτε και σκοπό το σήμερα, το χθες ή το αύριο. Η αληθινή μουσική υπερβαίνει το "σχήμα" του χρόνου, όπως κάθε τι αληθινό. Άλλωστε και ο άνθρωπος δεν υπερβαίνει το "σχήμα" του χρόνου; Η βυζαντινή μουσική είναι μουσική της ψυχής, γιατί σε καλεί να μιλήσεις και να απευθυνθείς -αφού στην ουσία της πρόκειται για προσευχή- με τον ίδιο τον Θεό. Την αξία και τη σημαντικότητά της λοιπόν μπορείς να τη νιώσεις σε κάθε εποχή, αρκεί η ψυχή σου να αναζητά τον Θεό. Αν δεν συμβαίνει αυτό, τότε θα αρκεστείς να την αποστεώσεις από την πραγματική αξία της και να την κρίνεις ως μουσικολόγος ή ως ακροατής ακούγοντας ένα πολύ ωραίο, δύσκολο και ιδιαίτερο μουσικό είδος. Η βυζαντινή μουσική όμως δεν είναι απλώς μουσική ή τέχνη. Ζει και ανασαίνει, μόνο όταν την προσεγγίζεις ως προσευχή.

• Συγκινείσαι όταν την τραγουδάς; Ποιος είναι ο ύμνος που σε συγκινεί περισσότερο;

Όταν ψάλλω, νιώθω ότι ξεκινά ένας άλλος …χρόνος. Στη σκηνή βέβαια αυτό είναι πιο δύσκολο. Στο ψαλτήρι όμως -δηλαδή στο φυσικό χώρο της μουσικής αυτής- το νιώθεις πιο εύκολα. Δεν ξέρω αν πρόκειται ακριβώς για συγκίνηση. Αλλά σίγουρα είναι κάτι πολύ βαθύ που με συγκλονίζει. Το Προκείμενο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής "Μη αποστρέψης το πρόσωπόν Σου" είναι το αγαπημένο μου.

• Από την άλλη, έχεις ξεχωρίσει επίσης τραγουδώντας παραδοσιακά, κυρίως στο πλάι του Χρόνη Αηδονίδη. Ποια κοινά έχουν η βυζαντινή και η παραδοσιακή μουσική; Είναι τα δύο θεμέλια της σύγχρονης ελληνικής μουσικής, εσύ γιατί αγαπάς το καθένα από αυτά; Το αγαπημένο σου δημοτικό τραγούδι;

Ο Χρόνης Αηδονίδης είναι απο τα πιο σημαντικά κεφάλαια της ζωης μου, μετά την τιμή που είχα να ψάλλω πλάι στον μακαριστό Γέροντα Πορφύριο τον καυσοκαλυβήτη, ο οποίος στάθηκε η αφορμή και η αιτία να ασχοληθω ως παιδί με τη βυζαντινή μουσική. Ο Χρόνης Αηδονίδης είναι υπόδειγμα αληθινού Δασκάλου και "ασκητή καλλιτέχνη" -με την έννοια που το ανέφερα προηγουμένως- της Παράδοσης. Νιώθω ευγνώμων που έμαθα την παραδοσιακή μουσική πλάι σε ένα αληθινό θρύλο της Παράδοσης. Η εμπειρία να τραγουδώ πλάι του είναι εφόδιο ανεκτίμητης αξίας. Εύχομαι να σταθώ αντάξια της γενναιοδωρίας του και στο μέλλον.
Το πόσα κοινά έχουν μεταξύ τους η παραδοσιακή με τη βυζαντινή μουσική, μπορεί να κατανοήσει κάποιος μέσα από έναν χαρακτηριστικό λόγο του Χρόνη Αηδονίδη: "Η Ελληνική μουσική μας μοιάζει σαν ένα δέντρο με δύο κλώνους. Ρίζα του είναι η αρχαία ελληνική, το ένα κλωνάρι είναι η παραδοσιακή και το άλλο η βυζαντινή". 
Το αγαπημένο μου δημοτικό τραγούδι είναι από τη φωνή του Δασκάλου μου το "Τρία καράβια πάνε Σμύρνη και Κορδελιό".

• Ταυτόχρονα, εκτός από καλλιτέχνης, είσαι και νομικός καριέρας, αλλά και ακαδημαΪκός. Πώς τα συνδυάζεις όλα αυτά; Ποια στοιχεία της προσωπικότητάς σου σε οδηγούν σε τέτοια πολυσχιδή δράση;

Υποθέτω το γεγονός ότι δεν μπορούσα ποτέ να συγκεντρωθώ σε μία μόνη δραστηριότητα, αλλά και γενικώς το ότι μάλλον οι αντιθέσεις με τρέφουν…. Όσο για το πως συνδυάζονται διαφορετικές και πολλές δραστηριότητες, η απάντησή μου είναι πάντα η ίδια: για ό,τι αγαπάς με όλη σου την ψυχή και νιώθεις πως βρίσκεται ακατάπαυστα στις πρώτες σου σκέψεις, όταν ξυπνάς το πρωί, τότε πάντα θα βρίσκεις χρόνο να του αφιερώνεις.

• Σαν νέα κοπέλα, με αυτά τα ενδιαφέροντα, έχεις αντιμετωπίσει ποτέ έλλειψη κατανόησης, ή και ασυνεννοησία, με ανθρώπους της γενιάς σου;

Όχι δεν θα το έλεγα. Το αντίθετο. Έχω γνωρίσει ανθρώπους της γενιάς μου ικανότατους, με πολλά και αξιόλογα ενδιαφέροντα και κυρίως γνώση. Εμείς προλάβαμε και μεγαλώσαμε στην εποχή που η πραγματική γνώση είχε άλλη αίγλη. Που ο στόχος του να "μπούμε σε ένα Πανεπιστήμιο" δεν συνδυαζόταν απαραίτητα με την εργασιακή εξασφάλιση. Ούτε καν σκεφτόμασταν για τα χρήματα… Τώρα πια, με όλα όσα ζούμε, με το δίκιο τους ίσως τα παιδιά, όχι μόνο δεν ξέρουν σε ποια κατεύθυνση να κινηθούν, αλλά έχουν χάσει κάθε ενδιαφέρον τους για γνώση, ακούγοντας και βλέποντας ότι θα καταλήξουν άνεργοι. Προσωπικά βέβαια πιστεύω ότι ο στόχος της Γνώσης δεν θα σε προδώσει ποτέ. Και αν ένα κακό γίνεται σήμερα στη νεότερη γενιά, είναι ότι, από το πρωί ως το βράδυ, τη βομβαρδίζουν με το μήνυμα ότι χωρίς χρήμα δεν υπάρχεις. Χωρίς χρήμα μπορεί να μην έχεις να φας, να πληρώσεις λογαριασμό, να ντυθείς… ναι! Αλλά υπάρχεις! Και το μυαλό μπορεί να εξακολουθεί να σκέφτεται, να ονειρεύεται και να σχεδιάζει και το απόθεμα της κεκτημένης γνώσης να σε βοηθά να κρίνεις τη ζωή σου, όχι με τον τρόπο που σου επιβάλλουν. Η ποιότητα της σκέψης μας δεν καθορίζεται από τα χρήματα στο πορτοφόλι μας. Η ευτυχία όμως στη ζωή μας εξαρτάται απόλυτα από την ποιότητα της σκέψης μας.


• Σε μία εποχή δύσκολη σαν τη δική μας, ποια πλεονεκτήματα έχει ο άνθρωπος που ζει κοντά στην τέχνη γενικά, και στη μουσική ειδικότερα; 

Μπορεί να ονειρεύεται.