Συνάντηση με τις Ρίζες

Συνέντευξη της Ν. Καραντζή στον Σωτήρη Μπέκα, για το musicpaper.gr. 

Τη γνωρίσαμε στο πλάι του μεγάλου δασκάλου της παραδοσιακής μουσικής, Χρόνη Αηδονίδη, ως η πανάξια μετα-φορέας του μουσικού του λόγου, ωστόσο υπάρχει κάτι πιο βαθύ που τους ενώνει. Η Νεκταρία Καραντζή είναι πρώτα από όλα μία εξαιρετική, υψηλής ποιότητας και αισθητικής, ψάλτρια και η βυζαντινή μουσική υπήρξε ο πρώτος τόπος συνάντησης με τον σπουδαίο δάσκαλό της, του οποίου και οι δικές του καταβολές ξεκινούν από το ίδιο μετερίζι. Με αφορμή τις συναυλίες με τον Δημήτρη Μπάση στο θέατρο Ακροπόλ (Μεγάλη Τρίτη, 10 Απριλίου) και το συγκρότημα Γη και Θάλασσα στον Ιανό (Μεγάλη Τετάρτη, 11 Απριλίου) η Νεκταρία Καραντζή ξετυλίγει στοΜmusicpaper το «κουβάρι» της σχέσης της με τη βυζαντινή και παραδοσιακή μουσική. Μας παρουσιάζει ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες συνεργασίες, καθώς και την επερχόμενη δισκογραφική της δουλειά (Της ερημιάς το Αηδόνι) σε ενορχήστρωση Βασίλη Καζούλλη, όπου συμμετέχει με ένα δικό του τραγούδι και ο Χρόνης Αηδονίδης.

---

Τι ήταν αυτό που σε οδήγησε στη βυζαντινή μουσική;
Δεν με οδήγησε, οδηγήθηκα εσωτερικά. Δεν είναι κάτι συνειδητό. Είναι μια συνήθεια τόσο αυτονόητη για εμένα, που δεν θυμάμαι τίποτε άλλο πριν από αυτή, γιατί την έχω από παιδί. Αυτό είναι το πρώτο μου άκουσμα. Η πρώτη μουσική μου σπουδή, το πρώτο πράγμα που αγάπησα, χωρίς μία λογική διαδικασία.

Ποιοι υπήρξαν οι πρώτοι σου δάσκαλοι;
Ο πατήρ Αντώνιος Βάλβης και πιο πριν, στη βυζαντινή σχολή στον Πειραιά η Ανθή Μαρκατσέλα, η οποία δεν υπήρξε ακριβώς δασκάλα μου, αλλά ήταν χοράρχης σε ένα αναλόγιο με κοριτσάκια που είχαμε στη Μαλακάσα και δημιουργήθηκε με ευλογία του γέροντα Πορφυρίου. Ήταν αυτός που ήθελε κοριτσάκια και γυναικείες φωνές να ακούγονται στα ψαλτήρια.


Από ό,τι γνωρίζω είχες ιδιαίτερη σχέση με τον γέροντα Πορφύριο…
Ήταν η ζωή μου! Τον έζησα. Είναι συγγενής για εμένα. Γενικότερα, αν αντιληφθεί κανείς ότι οι Άγιοι που μας περιβάλουν είναι συγγενείς το προσεγγίζει εντελώς διαφορετικά το ζήτημα. ΤονΓέροντα Πορφύριο δεν μπορώ να τον δω μόνο σαν άγιο. Τον βλέπω σαν συγγενή μου γιατί ήταν για εμένα σαν παππούς μου όταν ήμουν μικρό παιδάκι.

Υπάρχει κάποια λόγια του που σου έχουν αποτυπωθεί;
Με τον Γέροντα δεν είχαμε ποτέ συνομιλία πνευματικής φύσεως γιατί ήμουν μικρή σε ηλικία. Όταν «κοιμήθηκε» ήμουν 13 χρονών. Είχα όμως μία βαθύτερη, χωρίς λόγια πνευματική επικοινωνία. Μου το έχει πει όλα, παρότι χωρίς φυσικό λόγο. Υπάρχει ωστόσο ένα περιστατικό που μου έχει αποτυπώσει βαθιά, μέσα μου τη φωνή του. Ήταν Σάββατο και βρισκόμασταν εκεί με την οικογένειά μου, το βράδυ, την ώρα που φεύγαμε. Πάντοτε είχαμε μια σειρά. Ο πατέρας μου, η μητέρα μου, τα αδέρφια μου και στο τέλος εγώ. Περίμενα λοιπόν, έξω από το κελάκι του να προσκυνήσουν όλοι και να περάσω κι εγώ. Είχα τόσο έντονη επιθυμία να παραμείνω εκεί, που σκεφτόμουν«μακάρι να γινόταν κάτι, να κλειδωνόταν η πόρτα για να μείνουμε». Πλησιάζω στο Γέροντα Πορφύριο με αυτή την έντονη επιθυμία και μου πιάνει το χέρι και μου λέει «Έλα, τι θέλεις;». Σε μία τόσο μικρή φράση συμπεριέλαβε τα πάντα. Ήταν σαν να διάβασε την επιθυμία και την ίδια την ψυχή μου. Αυτό το αισθάνομαι ακόμη. Ότι με διαβάζει με τον ίδιο τρόπο.

Σε πολύ μικρή ηλικία έκανες και τις πρώτες σου ηχογραφήσεις…
Ήταν ηχογραφήσεις του Γέροντα Πορφυρίου, που είχαν διασωθεί με ερασιτεχνικά κασετοφωνάκια. Αμέσως μετά την κοίμησή του η δίδυμη αδερφή του, η Γερόντισσα Πορφυρία είχε την ιδέα να βγουν τα ηχογραφήματα του Γέροντα με παιδική φωνή. Έτσι μου έκαναν αυτή την πολύ παραπάνω τιμή να ακούγεται η φωνή μου πλάι σε αυτή του Γέροντα.


Ο αμέσως επόμενος, μεγάλος «κρίκος» είναι ο Χρόνης Αηδονίδης;
Ασφαλώς. Ο αμέσως επόμενος χρονικά. Γνωριστήκαμε το 2003 όταν είχα πολύ έντονη επιθυμία να ασχοληθώ και με την παραδοσιακή μουσική, μετά από τη βυζαντινή. Τον άκουσα κάποια στιγμή και εντυπωσιάστηκα τόσο από τη φωνή του, που ήταν σαν να άνοιξε ένας καινούργιος κόσμος για εμένα. Ανέτρεψα όλες τις ιδέες που είχα για το παραδοσιακό τραγούδι και πήγα να τον βρω στο Ίδρυμα Ζήση στο Χαλάνδρι, όπου δίδασκε παραδοσιακό τραγούδι. Έτσι ξεκινήσαμε τη συνεργασία μας. Από τον επόμενο κιόλας χρόνο κάναμε μαζί συναυλίες.

Πως θα χαρακτήριζες τη μεταξύ σας σχέση;
Είναι πολυεπίπεδη. Πρώτα από όλα είναι ένα από τα σημαίνοντα πρόσωπα της ζωής μου και –επίσης- συγγενής μου με την πιο ουσιαστική έννοια του όρου. Είναι περισσότερο από πατέρας μου, αδερφός μου και μέντοράς μου. Μου άνοιξε έναν άλλο ορίζοντα σκέψης και ζωής.

Έχει και ο ίδιος πολύ ισχυρή επαφή με τη βυζαντινή μουσική…
Από εκεί ξεκίνησε ο Χρόνης Αηδονίδης και αυτό κουβαλάει. Ξεκίνησε από τα βυζαντινά και οι τελευταίες του ηχογραφήσεις είναι και πάλι βυζαντινές. Είναι παπαδοπαίδι, έμαθε τη βυζαντινή μουσική από τον πατέρα του και μετά από ένα δάσκαλο, τον Μιχάλη Κεφαλοκόπτη στο Διδυμότειχο. Όταν ήρθε στην Αθήνα συνέχισε με σπουδές πάνω στο αντικείμενο στο Ελληνικό Ωδείο με δάσκαλο τον Θεόδωρο Χατζηθεοδώρου. Μάλιστα, για ένα διάστημα διετέλεσε και ψάλτης σε μία εκκλησία στα Βριλήσσια.


Τη Μεγάλη Τετάρτη πρωταγωνιστείς σε ένα ιδιαίτερο project…
Θα παρουσιάσουμε στον Ιανό μαζί με το συγκρότημα Γη και Θάλασσα την πορεία της ελληνικής μουσικής από την αρχαιότητα, έως τη βυζαντινή και το δημοτικό τραγούδι. Στόχος μας είναι να αποδείξουμε στην πράξη αυτό που σημειώνει και ο Χρόνης Αηδονίδης, πως η ελληνική μουσική είναι σαν ένα δέντρο, του οποίου οι ρίζες είναι η αρχαία ελληνική μουσική και έχει δυο κλωνάρια. Το ένα είναι η βυζαντινή και το άλλο η παραδοσιακή μουσική. Η βυζαντινή μουσική είναι εμποτισμένη με τον ελληνισμό και θα παραπέμψω όχι σε κάποιον οικείο, αλλά στον Όσκαρ Ουάιλντ, ο οποίος στο βιβλίο του De Profundis έχει συνοψίσει όλη την ουσία, γράφοντας πως «με γεμίζει αγαλλίαση και δέος όταν βλέπω πως ο τραγικός χορός χαμένος από κάθε άλλη τέχνη επιβιώνει στη θεία λατρεία όταν ο ψάλτης απαντά στον ιερέα». Τα έχει πει όλα. Υπάρχει μία άρρηκτη συνέχεια από τον αρχαιοελληνικό κόσμο, έως και τον βυζαντινό. Ακόμη και ο τρόπος που είναι δομημένη η εκκλησία μας είναι κατά το πρότυπο του αρχαίου θεάτρου. Ο Σολέας, το Προσκήνιο, η Θυμέλη, τα αντίστοιχά τους είναι το Τέμπλο, ο Άμβωνας και οι χοροί ακόμη των ψαλτών έγιναν κατ’ απομίμηση των αρχαίων χορών. Το ίδιο και στους ήχους. Ο Δώριος, ο Λύδιος, Φρύγιος, Μιξολύδιος είναι οι αντίστοιχοι Πρώτος, Δεύτερος, Τρίτος, Τέταρτος, Πλάγιος Πρώτος, Πλάγιος του Δευτέρου, Βαρύς και Πλάγιος του Τετάρτου, που έφτιαξε ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός πατώντας πάνω στους αρχαίους. Η συνέχεια είναι απόλυτη. Πολύ σημαντικό είναι και το ποιοι συστηματοποίησαν τη βυζαντινή μουσική. Αυτοί οι Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας που ως παράλληλα σπουδαίοι μουσικοί και συνθέτες ήταν άριστοι γνώστες της ελληνικής παιδείας. Κατείχαν την αρχαία ελληνική γραμματεία στο έπακρο. Πώς να μη μεταφέρουν την αγάπη τους αυτή στη μουσική.


Συμμετέχεις και σε μία νεοσύστατη ομάδα ψαλτριών…
Πρόκειται για τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Ψαλτριών. Αποτελείται από γυναίκες κυρίως ως τακτικά μέλη και από λιγότερους άνδρες, ως έκτακτα μέλη. Γυναίκες που ασχολούνται με κάθε τρόπο με τη βυζαντινή μουσική, είτε που έχουν πτυχία και διπλώματα, είτε απλώς αγαπούν τη μουσική αυτή και είναι εμπειρικές ψάλτριες. Θα προσπαθήσουμε να μαζευτούμε όσες από όλη την Ελλάδα έχουμε αυτή την αγάπη μέσα στην ψυχή μας, όχι για να επιδιώξουμε «να πάρουμε αυτά που μας αναλογούν», αλλά να δηλώσουμε την παρουσία μας ως ψάλτριες και να εκφραστούμε μέσω κάποιας συναυλίας ή τη δημιουργία ενός cd, ενδεχομένως. Υπάρχει συμμετοχή και ήδη τα ιδρυτικά μέλη είναι πάρα πολλά και μάλιστα ως επί το πλείστον πρόκειται για νέες σε ηλικίας γυναίκες.

Ποια είναι τα πρώτα βήματα αυτής τη προσπάθειας;
Καταρχάς, θέλουμε να γνωριστούμε μεταξύ μας και να «δεθούμε». Πρώτο μας μέλημα είναι να αφιερώσουμε λίγο χρόνο στη μεταξύ μας επικοινωνία. Το καλλιτεχνικό θα έρθει ως δεύτερο επίπεδο, πιθανώς μέσω της δημιουργίας μιας δισκογραφικής δουλειάς, ώστε κι όσες γνώριζαν μόνο το ψαλτήρι να περάσουν μέσα από τη διαδικασία της ηχογράφησης, που είναι κι αυτό μία μαθητεία στη μουσική.

Αυτή η προσπάθεια έρχεται να καλύψει ένα κενό ως μία γυναικεία έκφραση σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο;
Αυτό αποτελεί μία πραγματικότητα. Ο χώρος της ψαλτικής είναι ανδροκρατούμενος, γιατί υπάρχει η πεποίθηση και η παράδοση, πως η γυναίκα πρέπει να διατηρεί έναν συγκεκριμένο ρόλο μέσα στην εκκλησία. Εμείς, όμως δεν καλύπτουμε κάποια κενό, αλλά μία ανάγκη. Το ότι είμαστε σε μία περίοδο όπου οι γυναίκες έχουν αναλάβει διαφορετικές αρμοδιότητες, έχουν μπει σε καινούργια «χωράφια» θέλοντας και μη, γιατί μαθαίνουν πολύ περισσότερα πράγματα και η γνώση φέρνει την ανάγκη έκφρασης. Δεν πάμε για «πόλεμο» διεκδίκησης, το αντίθετο. Πάμε να εκφράσουμε την αγάπη μας γι’ αυτό που μαθαίνουμε. Πρόκειται για κάλυψη μιας ανάγκης κι όχι ενός κενού.

Ποια επικαιρότητα έχει το συγκεκριμένο εγχείρημα σε σχέση με την εποχή που ζούμε;
Δεν θα το έκλεινα μόνο στο να ακούσει ο ακροατής μία χορωδία γυναικών να ψάλει. Το ίδιο παράδειγμα δίνει και η ακρόαση μία από τις πολλές και καλές ορχήστρες παραδοσιακής μουσικής νέων μουσικών, χωρίς ηχηρό όνομα, αλλά που βγάζουν και την ψυχή τους επί σκηνής. Όλες αυτές οι ομάδες λίγο περιθωριακές σε σχέση με το σημερινό, εμπορικό πλαίσιο μπορούν να προσφέρουν τον κόσμο εκτός τηλεοπτικού πεδίου. Εκτός αυτού που μας μπολιάζουν καθημερινά, και να μας θυμίσουν ότι υπάρχει και μία βαθύτερη Ελλάδα που βρίσκεται εντός μας.

Την καλλιτεχνική σου δραστηριότητα τη συναντάμε και σε μία χορωδία από τη Χαλκίδα…
Ναι, βέβαια. Πρόκειται για τη χορωδία De Profundis και είναι φίλοι μου από τη Χαλκίδα με τους οποίους συνεργαζόμαστε καλλιτεχνικά, τον τελευταίο χρόνο. Γνωριστήκαμε σε κάποιες συναυλίες που είχαμε κάνει με τον Χρόνη Αηδονίδη στην Εύβοια και έκτοτε πολλά μέρλη από τη χορωδία De Profundis τους προσκαλούσα να μας πλαισιώσουν ως ψάλτες. Αυτή τη σύμπραξη αποφασίσαμε να τη συστηματοποιήσουμε. Είναι μια πολύ ωραία δουλειά και πλέον σε κάθε συναυλία μου έχω και τους De Profundis μαζί μου. Η χορωδία αριθμεί 30 άτομα και αποτελείται τόσο από γυναίκες ψάλτριες, όσο και από φιλόμουσους. Εκτός των βυζαντινών ύμνων στο ρεπερτόριό τους υπάρχει και η παραδοσιακή μουσική από όλη την Ελλάδα. Αντί επιλόγου, προτείνω έναν... πρόλογ0 για την τρίτη σου με, πρώτη εντελώς προσωπική δε δισκογραφική δουλειά που αναμένεται αμέσως μετά το Πάσχα.

"Της Ερημιάς το Αηδόνι" περιλαμβάνει παραδοσιακά τραγούδια από όλη την Ελλάδα σε διασκευή του Βασίλη Kαζούλλη και μετέχει ο Χρόνης Αηδονίδη,ς με ένα δικό του τραγούδι. Η κεντρική ιδέα είναι πως "πειράζουμε" με ευλάβεια τα παραδοσιακά τραγούδια. Τι σημαίνει αυτό; Ό,τι έχει ο καθένας στην ψυχούλα του. Εγώ εμπιστεύθηκα την ψυχή του Βασίλη σε αυτό, ο οποίος προσεγγίζει το υλικό με ευαισθησία και αυτό αποτυπώθηκε στο τελικό αποτέλεσμα. Υπάρχει απλότητα στο τραγουδιστικό ύφος και μία προσπάθεια εναρμόνισης στην ενορχήστρωση. Καταθέσαμε και οι δύο αυτό που αγαπάμε και μας αρέσει. Περιέχεται μάλιστα και ένα τραγούδι που ερμηνεύει ο Βασίλης, η Μπρατσέρα, που ήταν η αφορμή για να γίνει ο δίσκος. Τον άκουσα σε μία "ενδοοικιακή" από ψυχής ερμηνεία, μόνο με την κιθάρα του και πραγματικά "έμεινα". Άκουσα την Μπρατσέρα με μία τελείως άλλη αίσθηση. Επί τόπου του ζήτησα να το γράψουμε. Από αυτό ακριβώς το συναίσθημα ξεκίνησε όλος ο δίσκος. όταν φθάσαμε στο σημείο να γράψουμε τη Μπρατσέρα στο στούντιο, δεν γινόταν με τίποτε να ξαναβγει το ίδιο συναίσθημα. Γι' αυτό και αποφασίσαμε να διατηρήσουμε την πρώτη οικιακή ηχογράφηση...

Πηγή MusicPaper.gr